بحران بانکی به هر دلیل که پدید آید، می ­تواند فعالیت یک بانک خاص را مختل کند یا در کل سیستم بانکی یک کشور اختلالی پدید آورد و حتی ممکن است مانند بحران سال 2008-2007، به کشورهای دیگر نیز سرایت کند و به بحرانی جهانی هم منجر بشود. مشکلاتی که به دنبال وقوع یک بحران بانکی به وجود می ­آید بسته به علت وقوع بحران، نوع بحران (سیستماتیک یا غیرسیستماتیک)، سرعت وقوع (آرام یا ناگهانی)، نوع مدیریت بحران و… می ­تواند کم یا زیاد باشد. گاهی نیز سیاست­ های به‌کار گرفته شده برای کنترل و مدیریت بحران، ظاهراً مشکلات پدید آمده را کاهش می‌دهد؛ اما خود به بروز مشکلات تازه‌ای می‌انجامد.

مطالعات گوناگون در این زمینه را می ­توان در پنج دسته کلی طبقه­ بندی کرد: «بررسی علل وقوع بحران­ های بانکی در کشورهای مختلف»، «شناسایی بحران­ های بانکی»، «طراحی سیستم ­های هشدار زود هنگام بحران»، «تحلیل حساسیت ­های مختلف برای ارتقای قدرت توضیح ­دهندگی مدل، افزایش دقت پیش ­بینی بحران و…» و «شناسایی مشکلات آتی پس از بحران». دسته دوم تا چهارم، به مدل­ سازی و طراحی سیستم ­های هشدار مربوط می­ شوند که نقشی کلیدی در مطالعات پیرامون بحران­ ها دارند. حال این پرسش پیش می ­آید که طراحی یک سیستم هشدار چگونه باید باشد؟ کدام یک از متغیرهای اقتصادی می ­توانند شاخص پیشرو بحران باشند؟ به عبارت دیگر، یک شاخص پیشرو و هشداردهنده بحران باید چه ویژگی­ هایی داشته باشد تا بتواند هشداری را در خصوص وقوع بحران ارسال کند؟ قدرت پیش­بینی یک سیستم هشدار زودهنگام به چه عواملی بستگی دارد؟ همه این موارد، سوال ­هایی است که با مطالعه در خصوص سیستم ­های هشدار زودهنگام، می ­توان به آن ها پاسخ داد.

براساس طبقه ­بندی مذکور، تحقیق حاضر در دسته دوم تا چهارم قرار دارد. در این تحقیق ابتدا تاریخ ­های بحرانی تعیین شده­ و در ادامه، سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی برای کشورهای با در آمد متوسط بالا طی دوره زمانی 2017 -1980، بر پایه نسل دوم این سیستم ­ها طراحی شده و در آخر با در نظر گرفتن مدل­ های مختلف، جنبه ­های بهبود مدل تحقیق بررسی می­ شود. این تحقیق با هدف «طراحی سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی برای کشورهای با درآمد متوسط بالا» و با این سه سوال­ اصلی و فرعی به اجرا درآمده است: «کدام یک از شاخص ­های پیشرو بحران، برای طراحی سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی مناسب­تر هستند؟»، «آیا سیستم هشدار زودهنگام طراحی شده، می­ تواند بحران سال­ های گذشته را به­ درستی شناسایی کند؟» و «در صورت استفاده از چه ویژگی­ هایی در مدل­ سازی، نتایج مدل و پیش ­بینی بحران­ های آینده دقیق­تر و بهتر خواهد بود؟»

از این تحقیق سه نتیجه اصلی به این شرح به‌دست آمده است: طبق نتیجه اول، چهار متغیر نسبت نقدینگی وسیع، شاخص قیمت سهام، تورم و نسبت اعتبار داخلی به GDP، به‌عنوان شاخص ­های هشداردهنده بحران بانکی در کشورهای مورد مطالعه معرفی شدند. طبق نتیجه دوم، از بین چهار متغیر هشداردهنده فوق، تنها متغیر شاخص قیمت سهام، منجر به خروج از دوره بحران/ پس بحران به دوره آرام بعد از آن می­ شود و نتیجه سوم نیز نشان می­ دهد استفاده از لاجیت چند جمله ­ای که بین دوره ­های مختلف تمایز قائل می ­شود، روشی مطمئن برای حل مشکل تورم پس از بحران بوده و از این طریق، توان پیش­ بینی بحران ­های بانکی را نیز ارتقا می ­دهد.

آنچه آمد در مقاله ‏ای با عنوان «سیستم‌های هشدار زودهنگام بحران‌های بانکی» بسط داده شده است. این مقاله درواقع خلاصه پایان‏ نامه دکتری سیدصالح اکبر موسوی؛ دانش ‏آموخته دکترای علوم اقتصادی، دانشگاه تبریز است.

این پایان ‏نامه همراه با 32 پایان‏ نامه دیگر در نخستین جشنواره رساله دکتری سال پذیرفته شد (لینک اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره) و پایان نامه ها توسط هیئت داوران مورد بررسی قرار گرفت (لینک معرفی هیات داوران جشنواره). این جشنواره، هم‏زمان با برپایی نهمین نمایشگاه تراکنش ایران برای تقدیر از تلاش علمی نخبگان و ایجاد فرصت بهره ‏مندی از پایان ‏نامه ‏های مرتبط به اکوسیستم صنایع مالی، بانکی، پرداخت و فناوری به همت مرکز فابا و انجمن علمی تجارت الکترونیکی ایران و با حمایت شرکت ملی انفورماتیک برگزار شد.این مقاله به زودی در کتاب نخبگان علمی ایران نیز همراه با گزارشی از جشنواره و دیگر مقاله‏ های راه یافته به جشنواره منتشر خواهد شد. متن مقاله را در ادامه می‏ خوانید:

سیستم‌های هشدار زودهنگام بحران‌های بانکی

پژوهشگر: سیدصالح اکبر موسوی؛ دکترای علوم اقتصادی، دانشگاه تبریز

بیان مسئله 

یکی از انواع بحران­ های اقتصادی، بحران ­های بانکی است که از اواخر دهه 1990 میلادی، به شکل جدی­ تری مورد بحث قرار گرفته است. بحران بانکی به هر دلیل که به وجود آید، می­ تواند موجب اختلال در حوزه فعالیت یک بانک به‌خصوص شود یا به شکل یک اختلال بزرگ در کل سیستم بانکی یک کشور به‌شمار رود. این موضوع حتی می­ تواند با سرایت به کشورهای دیگر، منجر به بحران جهانی هم بشود. همان‌طورکه بحران سال 2008-2007، ابتدا از کشور آمریکا شروع شد و سپس آثار آن به سایر کشورها تسری پیدا کرد.

مشکلاتی که به دنبال وقوع یک بحران بانکی به وجود می ­آید بسته به علت وقوع بحران، نوع بحران (سیستماتیک یا غیر سیستماتیک)، سرعت وقوع (آرام یا ناگهانی)، نوع مدیریت بحران و… می ­تواند کم یا زیاد باشد. گاهی اوقات ممکن است سیاست ­هایی که برای کنترل و مدیریت بحران انجام می­ شود، در ظاهر بتواند مشکلات به وجود آمده را کاهش دهد؛ اما خود منجر به بروز مشکلات جدیدی شود. به‌عنوان مثال در بحران جهانی سال 2008-2007، با اینکه سیاست­ های به‌کار رفته توانست تاثیر واقعی بحران را کاهش دهد، اما میزان بدهی ­های عمومی و بدهی­ هایی را که ممکن بود دولت ­ها با آن مواجه شوند، افزایش داد؛ که این موضوع نگرانی ­هایی را در خصوص ثبات مالی در برخی از کشورها ایجاد کرد.

وقوع بحران­ های بانکی متعدد از اواخر دهه 1990، موجب شکل­ گیری ادبیات وسیعی در خصوص بحران­ ها شد. در این بین، مطالعات مختلف را می­ توان در این پنج دسته کلی طبقه ­بندی کرد:

1. برخی از مطالعات، علل وقوع بحران­ های بانکی در کشورهای مختلف را بررسی کردند. این‌گونه مطالعات، دلایل وقوع بحران­ های بانکی را در ابعاد خرد (یک بانک خاص) و کلان (نظام بانکی در عرصه ملی و بین ­المللی) بررسی کردند.
2. دسته بعدی از مطالعات، موضوع شناسایی بحران­ های بانکی را هدف قرار دادند. این مطالعات توانستند پایگاه داده ­ای را برای بحران­ های بانکی کشورهای مختلف ارائه کنند. به‌طوری که محققین در مطالعات بعدی، از تاریخ­ های بحرانی آن ها استفاده کردند.
3. بعضی از مطالعات، سیستم ­های هشدار زودهنگام[1] بحران را طراحی کردند. هدف این مطالعات که تاکنون سه نسل از آن ها معرفی شده، شناسایی متغیرهای اثرگذار بر بحران، بررسی احتمال وقوع آن، احتمال تغییر وضعیت بین دوره­ های آرام و بحرانی و بررسی غیرخطی بحران بوده است.
4. برخی از مطالعات نیز با اضافه کردن ویژگی­ های مختلف به مدل­ سازی­ های انجام شده در مطالعات دسته سوم، تحلیل حساسیت­ های مختلفی را انجام داده و از این طریق توانستند باعث ارتقای قدرت توضیح ­دهندگی مدل، افزایش دقت پیش­بینی بحران و… شوند.
5. 5. دسته پنجم نیز، شناسایی مشکلات آتی پس از بحران را مورد توجه قرار داده و زیان­ های وارد بر اقتصاد کشورها را بررسی کردند.

دسته دوم تا چهارم، به مدل­سازی و طراحی سیستم ­های هشدار مربوط می ­شود که نقش کلیدی را در مطالعات پیرامون بحران­ ها دارند. حال این پرسش پیش می­ آید که طراحی یک سیستم هشدار چگونه باید باشد؟ کدام یک از متغیرهای اقتصادی می­ توانند شاخص پیشرو بحران باشند؟ به عبارت دیگر، یک شاخص پیشرو و هشداردهنده بحران باید چه ویژگی­ هایی داشته باشد تا بتواند هشداری را در خصوص وقوع بحران ارسال کند؟ قدرت پیش ­بینی یک سیستم هشدار زودهنگام به چه عواملی بستگی دارد؟ همه این موارد، سوال­ هایی است که با مطالعه در خصوص سیستم­ های هشدار زودهنگام، می ­توان به آن ها پاسخ داد. براساس طبقه ­بندی فوق، جایگاه تحقیق حاضر در دسته دوم تا چهارم قرار دارد. در این تحقیق ابتدا تاریخ ­های بحرانی تعیین شده ­اند. در ادامه، سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی برای کشورهای با در آمد متوسط بالا طی دوره زمانی 2017 -1980، بر پایه نسل دوم این سیستم­ ها طراحی شده و در آخر با در نظر گرفتن مدل­ های مختلف، جنبه­ های بهبود مدل تحقیق بررسی می ­شود.

اهداف تحقیق 

طراحی سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی برای کشورهای با درآمد متوسط بالا

سوال­ های تحقیق 

1. کدامیک از شاخص­ های پیشرو بحران، برای طراحی سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی مناسب­ترند؟ (سوال اصلی)
2. آیا سیستم هشدار زودهنگام طراحی شده، می ­تواند بحران سال­ های گذشته را به­درستی شناسایی کند؟ (سوال فرعی)
3. در صورت استفاده از چه ویژگی­ هایی در مدل ­سازی، نتایج مدل و پیش ­بینی بحران ­های آینده دقیق­تر و بهتر خواهد بود؟ (سوال فرعی)

روش‌شناسی تحقیق

تحقیق حاضر به دنبال طراحی سیستم هشدار زودهنگام بحران بانکی برای کشورهای با درآمد متوسط بالا است. به این منظور، همانند مطالعات تجربی صورت گرفته در این زمینه، چهار مرحله پیش روست:

گام اول: تعریف بحران و شناسایی سال ­های بحرانی

در گام اول لازم است تعریف دقیقی از بحران ارائه شود. به عبارت دیگر، چه اتفاقی می­ افتد که یک دوره را دوره بحرانی می­ نامند. بدین منظور، بایستی متغیر وابسته بحران را تعریف کرد. این متغیر نشان­دهنده تاریخ های بحران در کشورهای مختلف است. در این زمینه دو دسته مطالعه وجود دارد. مطالعات دسته اول از روش مطالعه رویدادی[2] استفاده می ­کنند. به این صورت که با استفاده از یک یا چند معیار، وقوع بحران­ ها را تاریخ­ گذاری[3] می­ کنند. در این گونه مطالعات، زمانی که کشور i در زمان t دارای معیارهای ذکر شده باشد، همان سال به عنوان سال بحرانی شناسایی می ­شود. اگر معیارهای وقوع بحران عوض شود، به دنبال آن، تاریخ­ گذاری بحران­ ها نیز متفاوت خواهد بود.

مطالعات دسته دوم با محاسبه شاخص فشار، بحران­ ها را تاریخ ­گذاری کرده ­اند. به این صورت که اگر موضوع تحقیق بحران‌های ارزی باشد، از شاخص فشار بازار ارز[4] و اگر موضوع تحقیق بحران­ های بانکی باشد، از شاخص فشار بازار پول[5] استفاده کرده ­اند. در این گونه مطالعات، سطح آستانه[6] بحران برای کشورهای مورد مطالعه، در طی بازه زمانی تحقیق مشخص می ­شود. در هر سالی که شاخص فشار محاسبه شده از سطح آستانه مذکور بزرگتر باشد، همان سال به عنوان سال بحرانی شناخته می ­شود.

در تحقیق حاضر، با استفاده از تاریخ­ های بحران بانکی موجود در مطالعه لیون- والنسیا (2020)، که به روش مطالعه رویدادی تاریخ ­گذاری شدند و محاسبه شاخص فشار بازار پول اصلاح شده ([7]MMPI) به پیروی از جینگ و همکاران[8] (2014)، سال­های وقوع بحران بانکی را تعیین کرده و از این طریق، متغیر وابسته مدل شکل می ­گیرد.

گام دوم: انتخاب شاخص ­های پیشرو بحران

شاخص­ های پیشرو بحران، متغیرهایی هستند که با در نظر گرفتن تغییرات و نوسانات آن ها، می ­توان وقوع بحران­ های آینده را پیش ­بینی کرد. از این رو در این مرحله از تحقیق، می­ بایست مجموع ه­ای از شاخص­ های پیشرو بحران را به عنوان متغیرهای توضیحی مدل انتخاب کرد. در ادبیات موضوع، راه ­هایی از قبیل استفاده از تئوری اقتصادی و رویکرد عام به خاص در این خصوص مطرح است. در حالت اول، سلسله مطالعاتی بر پایه یک تئوری اقتصادی توسط محققین مختلف انجام می ­شود. در حالت دوم، شاخص­ های بحران بسیاری مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت، تعدادی از متغیرها به‌عنوان شاخص ­های پیشرو بحران مناسب انتخاب می ­شوند. در تحقیق حاضر، از مدل اقتصادی لانگ و اشمیت[9] (2016) و سایر متغیرهای کنترلی مهم، برای انتخاب شاخص­ های پیشرو بحران استفاده شد.

گام سوم: برقراری یک ارتباط تابعی بین شاخص­ های پیشرو  و متغیر بحران

در مرحله سوم با استفاده از متغیر بحران و شاخص ­های پیشرو (که به ترتیب در گام اول و دوم مشخص شدند)، مدل تحقیق برآورد می ­شود. در این مرحله، با توجه به اینکه از کدام یک از نسل ­های سیستم ­های هشدار زودهنگام استفاده شود، روش تخمین متفاوت خواهد بود. انتخاب هر یک از سه نسل این سیستم­ ها با توجه به اهداف تحقیق انجام می­ شود. در تحقیق حاضر از نسل دوم این سیستم ­ها استفاده می­ شود که برای اولین بار توسط برگ و پاتیلو[10] (1999) مطرح شده است. این نسل، از رگرسیون لجستیک[11] استفاده می­ کنند. در این روش، احتمال وقوع بحران در قالب متغیر وابسته به شکل گسسته 0 و 1، با استفاده از مدل­ های لاجیت[12] یا پروبیت[13] بیان می ­شود؛ که در این بین، مدل لاجیت بیشترین استفاده را در بین مطالعات تجربی داشته است. در تحقیق حاضر از انواع مدل لاجیت مانند لاجیت دو جمله­ ای[14] و چند جمله ­ای[15] و همچنین لاجیت ایستا و پویا برای برآورد مدل استفاده شد.

گام چهارم: ارزیابی سیستم

در این مرحله که مرحله آخر از طراحی یک سیستم هشدار زودهنگام بحران است، سیستم هشدار طراحی شده از جنبه­ های مختلفی مورد ارزیابی قرار می ­گیرد. بدین منظور، از روش پیشنهادی کاندلون و همکاران[16] (2012) استفاده شد.

روش تحقیق 

مطالعه حاضر به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر تجزیه و تحلیل، از نوع تحقیقات تحلیلی است. داده ­ها و اطلاعات مورد نیاز به روش اسنادی و کتابخانه­ ای، از پایگاه ­های داده صندوق بین­ المللی پول[17] (2020) و بانک جهانی[18] (2020) استخراج شدند. برای انتخاب نمونه آماری تحقیق از تقسیم ­بندی کشورها که توسط بانک جهانی[19] (2021) تعیین شده، استفاده شد.

طبق توضیحات بانک جهانی (2021)، کشورهای با درآمد متوسط بر اساس اندازه، جمعیت و سطح درآمد متنوع هستند. این گروه از کشورها، خود به دو گروه با درآمد متوسط پایین[20] و با درآمد متوسط بالا[21] تقسیم می­ شوند. گروه اول (50 کشور)، کشورهایی با درآمد ناخالص ملی سرانه بین 1036 تا 4045 دلار و گروه دوم (56 کشور)، کشورهایی با درآمد ناخالص ملی سرانه بین 4046 تا 12535 دلار هستند. نمونه آماری تحقیق حاضر، از گروه کشورهای با درآمد متوسط بالا انتخاب شده است. داده ­های تحقیق به صورت سالانه برای دوره زمانی 2017-1980 است. به منظور جمع­ بندی و خلاصه ­سازی داده ­ها از نرم­افزار Excel 2019 و جهت برآورد مدل تحقیق، از دو نرم­افزار Stata 15.1 و R 3.0.4 استفاده شد.

نتایج تحقیق

سه نتیجه اصلی از این مطالعه حاصل شده است. طبق نتیجه اول، چهار متغیر نسبت نقدینگی وسیع، شاخص قیمت سهام، تورم و نسبت اعتبار داخلی به GDP، به‌عنوان شاخص ­های هشداردهنده بحران بانکی در کشورهای مورد مطالعه معرفی شدند. طبق نتیجه دوم، از بین چهار متغیر هشداردهنده فوق، تنها متغیر شاخص قیمت سهام، منجر به خروج از دوره بحران/ پس بحران به دوره آرام بعد از آن می ­شود. به عبارت دیگر، در صورتی که بحران بانکی بنا به هر دلیلی اتفاق بیافتد؛ افزایش در متغیر شاخص قیمت سهام می ­تواند اقتصاد کشورهای مورد مطالعه را به دوره آرام پس از بحران بازگرداند. نتیجه سوم، که از نحوه مدل­ سازی تحقیق حاصل شده، نشان می­ دهد استفاده از لاجیت چند جمله ­ای که بین دوره ­های مختلف تمایز قائل می­ شود؛ یک روش مطمئن برای حل مشکل تورم پس از بحران بوده و از این طریق، توان پیش­ بینی بحران­ های بانکی را نیز ارتقاء می ­دهد. همچنین زمانی که سیستم هشدار زودهنگام به شکل پویا طراحی می ­شود، تداوم و ماندگاری بحران­ ها در مدل لحاظ شده و توان پیش ­بینی آن نسبت به مدل ایستا، در هر دو پیش‌بینی درون و برون نمونه ­ای افزایش می ­یابد. براساس نتایج تحقیق، توصیه می ­شود توجه ویژه­ای به چهار متغیر هشداردهنده زودهنگام بحران بانکی صورت گیرد. در صورت شروع تغییرات محسوس در متغیرهای ذکر شده، احتمال وقوع بحران بانکی در آیندهای نزدیک وجود خواهد داشت. توصیه می­ شود توجه به بازار سرمایه و شاخص قیمت سهام در اولویت قرار گیرد. شاخص قیمت سهام، منجر به خروج از بحران و برگشت به دوره آرام در کشورهای مورد مطالعه خواهد شد. همچنین مدل­ سازی سیستم­ های هشدار، با توجه به دو موضوع مهم تورش پس از بحران و پویایی سیستم ­ها، مورد توجه قرار گیرد.

[1]. Early Warning Systems

[2]. Event Study

[3]. Dating

[4]. Exchange Market Pressure Index

[5]. Money Market Pressure Index

[6]. Threshold Level

[7]. Modified Money Market Pressure Index

[8]. Jing, et al

[9]. Lang and Schmidt

[10]. Berg and Pattillo

[11]. Logistic Regression

[12]. Logit

[13]. Probit

[14]. Binomial Logit

[15]. Multinomial Logit

[16]. Candelon, et al

[17]. International Monetary Fund (IMF)

[18]. World Development Indicators (WDI)

[19]. World Bank

[20]. Lower Middle-Income Countries

[21]. Upper Middle-Income Countries

گزارش تصویری از مراسم جشنواره رساله دکتری سال

فیلم جشنواره رساله دکتری سال در آیین افتتاحیه نهمین نمایشگاه تراکنش ایران

گزارش تصویری از تراکنش نهم ایران

کلیپ لوگو های حامیان و همراهان نهمین نمایشگاه تراکنش ایران

[avans-share-page title='لینک کوتاه و معرفی مطلب برای اشتراک گذاری ']